Сөздер тек мағына ғана емес, сонымен қатар дыбыс. Біздің қабылдауымызға олардың айтылуы, дыбысталуы да әсер етеді. Фонетикалық символизм — бұл белгілі бір дыбыстардың, әріптердің бейнелеп тұрған нәрселердің қасиеттерімен интуитивті байланысы. Мысалы, «шылдыр» немесе «сылдыр» сияқты сөздерді оқығанда, судың ағып төгілетінін елестете аламыз.

Дыбыстың психологиялық әсері

Зерттеулер көрсеткендей, «к», «т», «п» сияқты үнді дауыссыз дыбыстар (плюсивтер) өткір, қатты нәрселерді бейнелеуге бейім. Ал «л», «м», «н» сияқты дауысты дыбыстар жұмсақтық пен тегістік сезімін тудырады. Бұл қасиеттер бренд атауларын жасауда, поэзияда және тілдік ойындарда белсенді қолданылады.

«Тіл — бұл тек құрал емес, ол — әуен. Әрбір сөздің өзіндік ырғағы мен тембры бар.»

Түркі тілдеріндегі дыбыстық бейнелеу

Қазақ тілінде де фонетикалық символизмнің көптеген мысалдары бар. Мысалы, «сылдырлау», «шылдырлау», «жылтырау» сияқты етістіктер дыбыстық имитацияға (ономатопея) негізделген. «Сыбдыр» — жеңіл, тез қозғалысты, ал «ғұрлы» — ауыр, үнді дыбысты білдіреді. Бұл сөздер тек мағынаны емес, қозғалыстың сипатын да дыбыс арқылы жеткізеді.

• «Ш» дыбысы: Шыбын, шыпырын, шырыл – жеңіл, үнді шулар.
• «Қ» дыбысы: Қатты, қақ, қарқ – қаттылық, үзіліс.
• «Ж» дыбысы: Жылтыр, жылы, жұмсақ – жылылық, тегістік.

Тілді зерделеу — бұл сөздердің тек құрылымын ғана емес, олардың бізге сездіретін эмоциялар мен ассоциациялар әлемін де түсіну. Келесі жолы жаңа сөзді естігенде, оның дыбысына да назар аударып көріңіз. Ол сізге қандай сезім тудырады?